Opstijgend vocht

Wat is opstijgend vocht?

​Muren die rechtstreeks in contact staan met de vochtige ondergrond, trekken als een spons het vocht op naar boven. Dit fysische verschijnsel noemt men capillariteit. De hoogte tot waar het vocht optrekt, hangt af van een aantal factoren: de poriënstructuur in de bouwmaterialen, de muurdikte, de verdamping, aanwezigheid van zouten, e.d. Gewoonlijk bereikt opstijgend vocht in metselwerk een hoogte van 80 tot 120 cm. In sterk geventileerde gebouwen of wanneer het grondwater weinig zouten bevat, kunnen lagere stijghoogten voorkomen. Door het afremmen van de verdamping met vochtwerende lagen op de muur (compacte cementpleisters, zilverpapier, bitumineuze lagen, e.d.) of bij hoge zoutconcentraties kan het vocht hoger stijgen.

Bij de diagnose kan opstijgend vocht in metselwerk meestal herkend worden doordat het nagenoeg in alle muren in contact met de grond voorkomt. De aanwezigheid van een cementbepleistering, vezelcementplaten of een lambrisering onderaan de muren in oude huizen verraadt dikwijls de aanwezigheid van opstijgend vocht. Ook de aanwezigheid van gebitumineerd karton of van lood- of aluminiumfolie onder behangselpapier verwijst er vaak naar dat de vroegere bewoners van het huis zulke problemen ondervonden.

Capillariteit (of capillaire werking) is een verschijnsel uit de natuurkunde waarbij, bijvoorbeeld, water in een zeer fijn buisje hoger stijgt dan het omringende vloeistofniveau, en zo een hol oppervlak vormt. Zulke fijne buisjes worden ook wel haarbuisjes of capillairen genoemd. Hoe fijner de buisjes, hoe hoger het water kan stijgen. De kracht waarmee het water in de buisjes, als het ware, omhoog gezogen wordt, noemen we capillaire kracht. Die kracht is groter naargelang de capillairen fijner zijn. De krachten die een rol spelen zijn cohesie, adhesie, en oppervlaktespanning.
Cohesie is de onderlinge aantrekkingskracht tussen gelijke moleculen (water en water) zonder dat er sprake is van een chemische binding.
Adhesie is de onderlinge aantrekkingskracht tussen ongelijke moleculen (water en steen) zonder dat er sprake is van een chemische binding.
Wanneer de cohesieve kracht groter is dan de adhesieve kracht zal in een capillair de meniscus bol zijn en de vloeistof omlaag worden gedrukt. Wanneer de cohesieve kracht kleiner is dan de adhesieve kracht zal in een capillair de meniscus hol zijn en de vloeistof omhoog worden getrokken.

Gevolgen van opstijgend vocht

Directe gevolgen van opstijgend vocht zijn bijvoorbeeld loshangend behang, afbrokkelend pleister, zoutuitbloeiingen, verkleuring van de afwerking, corrosie van metalen en een vermindering van de warmteisolatie. Doordat in de bodem en in de bouwmaterialen van nature reeds veel minerale zouten aanwezig zijn en deze met het opstijgend vocht mee migreren en bij verdamping kristalliseren, kan er bijkomend schade ontstaan aan de binnen- en buitenafwerkingen. In de winter kan er zelfs vorstschade optreden doordat het vocht in de muur bevriest.
Het behandelen van muren tegen opstijgend vocht gebeurt best bij aanvang van de renovatiewerken, gezien men rekening moet houden met een vrij lange droogtijd, afhankelijk van de muurdikte, het bouwmateriaal en de externe omstandigheden. Wanneer een behandeling tegen opstijgend vocht niet tijdig gebeurt, kan dit op belangrijke wijze afbreuk doen aan de duurzaamheid van andere renovatiewerken, zoals bvb de afwerking, en dit hoofdzakelijk ten gevolge van de migratie van zouten naar de muuroppervlakte. Deze zouten zijn de belangrijkste oorzaak van schade, zowel vóór als nà de behandeling tegen opstijgend vocht. Hoge zoutconcentraties, voornamelijk nitraten, verhinderen het optimaal uitdrogen van de muren omwille van hun hygroscopische eigenschappen.

Van stoffen die uit de lucht waterdamp aantrekken en daardoor gaan klonteren of zelfs geheel vervloeien zegt men dat ze hygroscopisch zijn.
Natriumchloride of keukenzout is enigszins hygroscopisch, het gaat in een vochtige atmosfeer makkelijk klonteren; calciumchloride is sterk hygroscopisch en lost spontaan op in het aangetrokken water. Het wordt om deze eigenschap wel als droogmiddel gebruikt, bvb. de bekende zakjes silica gel bij de aankoop van elektronische toestellen.
Ook bouwmaterialen en hout zijn hygroscopisch van aard, doch in mindere mate dan zouten. Bij hoge luchtvochtigheid zullen zij ook een rol spelen in de vochtigheid van de muur.

Voorbeelden van opstijgend vocht